0903 789 968
83
Khi yêu cầu môi trường, truy xuất nguồn gốc, và tiêu chuẩn xanh trở thành “vét chốt”, bài kiểm tra xanh từ EU không còn là lựa chọn mà là điều kiện để giữ vị thế trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.
Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng mạnh của xuất khẩu dệt may sang EU — trong 10 tháng đầu 2024, xuất khẩu ngành này sang EU đã tăng khoảng 10,5 % so với cùng kỳ năm trước, chiếm hơn 11 % tổng kim ngạch dệt may xuất khẩu.
Tuy nhiên, đằng sau con số này là áp lực từ các chính sách xanh mới: EU đang áp dụng những yêu cầu nghiêm ngặt về môi trường, thiết kế sản phẩm, thuế carbon biên giới và kiểm soát hóa chất.
Bài viết này sẽ đào sâu vào các yêu cầu mới đặt ra, thách thức thực tế mà doanh nghiệp dệt may Việt phải đối mặt, và cơ hội để bứt phá xanh hóa trong bối cảnh mới.
Các yêu cầu mới từ EU - Tấm vé xanh để vào thị trường
Liên minh châu Âu (EU) đang biến “chuẩn xanh” thành hàng rào pháp lý cho mọi sản phẩm nhập khẩu. Với ngành dệt may vốn tiêu thụ nhiều tài nguyên và hóa chất, áp lực càng khắt khe hơn.
Nếu ngày trước, chứng chỉ môi trường chỉ là điểm cộng để tạo lợi thế cạnh tranh, thì nay nó đã trở thành điều kiện bắt buộc để hàng hóa Việt Nam bước vào thị trường châu Âu.
Ba nhóm yêu cầu nổi bật gồm: Hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn, minh bạch hóa vòng đời sản phẩm (Life Cycle Assessment – LCA), và tuân thủ khung thiết kế sinh thái (Eco-design).
Đây không chỉ là “luật chơi” mới của châu Âu, mà còn là phép thử sống còn cho ngành dệt may Việt Nam.
1. Xử lý nước thải - Khi chi phí phụ biến thành rào cản sống còn
Ngành dệt nhuộm được xem là “khát nước” và gây ô nhiễm nhiều nhất trong chuỗi giá trị may mặc. Mỗi kg vải có thể tiêu tốn hàng trăm lít nước trong khâu nhuộm, đồng thời thải ra lượng lớn hóa chất độc hại.
Chính vì vậy, EU yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu phải chứng minh hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn, loại bỏ kim loại nặng và hóa chất nguy hiểm.
Với đặc thù 70% doanh nghiệp dệt may Việt Nam là vừa và nhỏ, bài toán này giống như một bức tường vốn.
Một hệ thống xử lý đạt chuẩn EU có thể tiêu tốn tới hàng chục tỷ đồng, vượt xa khả năng của phần lớn nhà máy.
Khi các thương hiệu châu Âu ưu tiên đối tác có chuẩn mực môi trường rõ ràng, nhiều doanh nghiệp Việt có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng, ngay cả khi họ có lợi thế giá rẻ.
2. LCA - Dữ liệu trở thành tấm vé qua cửa khẩu
EU không chỉ dừng lại ở việc kiểm soát đầu ra, mà yêu cầu đánh giá vòng đời sản phẩm (Life Cycle Assessment - LCA).
Điều này đồng nghĩa tác động môi trường của một chiếc áo phải được đo lường từ khâu nguyên liệu, sản xuất, vận chuyển cho tới khi bị thải bỏ hoặc tái chế.
Đây là một “bài kiểm tra dữ liệu” thực sự cho các doanh nghiệp Việt. Họ buộc phải đầu tư hệ thống đo lường, báo cáo và kiểm toán môi trường - vốn chưa phổ biến trong ngành.
Thêm vào đó, nguyên liệu nhập khẩu từ Bangladesh, Trung Quốc hay bất kỳ quốc gia nào cũng phải minh bạch.
Chỉ cần thiếu dữ liệu định lượng, sản phẩm có thể bị chặn ngay từ cửa khẩu EU.
Đây vừa là áp lực lớn, vừa là cơ hội để ngành dệt may Việt chuyển mình sang quản trị chuỗi cung ứng hiện đại và số hóa toàn diện.
3. Ecodesign - Luật chơi bắt đầu từ bàn thiết kế
Từ năm 2022, EU đã công bố Ecodesign for Sustainable Products Regulation (ESPR) trong chiến lược dệt may bền vững.
Theo đó, sản phẩm phải bền hơn, dễ sửa chữa, dễ tái chế và hạn chế tối đa hóa chất độc hại.
Điểm mấu chốt là: EU can thiệp thẳng vào khâu thiết kế, thay vì chỉ quản lý giai đoạn sản xuất.
Điều này đặt ngành dệt may Việt Nam trước một bước ngoặt lớn. Nếu chỉ tiếp tục làm gia công giá rẻ (CMT – Cut, Make, Trim), doanh nghiệp sẽ bị gạt ra ngoài cuộc chơi.
Nhưng nếu dám chuyển sang thiết kế sinh thái, hợp tác chặt chẽ với khách hàng quốc tế và nhà cung ứng nguyên liệu, họ có thể vươn lên phân khúc cao cấp, thoát khỏi “bẫy gia công” và xây dựng thương hiệu bền vững hơn.
Ecodesign vì thế không chỉ là rào cản, mà còn là cơ hội để ngành dệt may Việt nâng tầm giá trị.
Tóm lại, ba nhóm yêu cầu của EU - xử lý nước thải, LCA và Ecodesign - chính là ba “cửa ải” lớn. Doanh nghiệp nào vượt qua sẽ giữ được đơn hàng, thậm chí bước lên vị thế mới; còn những ai chậm thích ứng sẽ bị loại khỏi chuyến tàu xanh ngay từ ga xuất phát.
Thách thức cho doanh nghiệp Việt - Khi “chuẩn xanh” trở thành bài kiểm tra sinh tồn
Nếu coi các yêu cầu mới của EU là ba “cửa ải”, thì để bước qua, doanh nghiệp dệt may Việt phải đối diện với nhiều thách thức không nhỏ.
Từ chi phí đầu tư công nghệ, gánh nặng quản trị đến nguy cơ mất chỗ đứng trong chuỗi cung ứng, mỗi yếu tố đều là một phép thử về năng lực và sự kiên trì chuyển đổi.
Có thể nhìn thấy ba điểm nghẽn lớn:
- Chi phí công nghệ: Hệ thống xử lý nước thải và đầu tư thiết bị đạt chuẩn châu Âu.
- Gánh nặng quản trị: Báo cáo phát thải, minh bạch dữ liệu vòng đời sản phẩm.
- Rủi ro chuỗi cung ứng: Nguy cơ mất đơn hàng, đánh mất thị trường và uy tín lâu năm.
1. Chi phí công nghệ - Gánh nặng vượt sức của SMEs
Một hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn châu Âu có thể tiêu tốn hàng chục tỷ đồng.
Đối với doanh nghiệp lớn, đây là khoản đầu tư có thể xoay sở, nhưng với phần đông doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm khoảng 70% toàn ngành, thì đây thực sự là “cú sốc vốn”.
Không chỉ tốn kém ở thiết bị, doanh nghiệp còn phải chịu chi phí vận hành, bảo dưỡng và đào tạo nhân sự vận hành hệ thống.
Thực tế này khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ đứng trước lựa chọn khó khăn: hoặc chấp nhận đầu tư vượt sức, hoặc bị loại khỏi thị trường châu Âu.
2. Quản trị phức tạp - Khi minh bạch trở thành tiêu chuẩn tối thiểu
Việc áp dụng LCA biến quản trị môi trường từ “tùy chọn” thành “bắt buộc”.
Doanh nghiệp phải thiết lập hệ thống đo lường phát thải, báo cáo định kỳ, truy xuất nguồn gốc nguyên liệu và duy trì kiểm định độc lập.
Đây là một yêu cầu phức tạp, đòi hỏi cả hạ tầng công nghệ số lẫn nguồn nhân lực có chuyên môn cao.
Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp dệt may Việt còn vận hành theo mô hình quản lý thủ công, việc chuyển đổi sang chuẩn minh bạch dữ liệu là một thách thức cực lớn.
3. Nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng - Mất không chỉ đơn hàng, mà cả uy tín
Nếu không đáp ứng chuẩn xanh, nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu là hoàn toàn có thể xảy ra.
Điều này không chỉ đồng nghĩa với việc mất đi các đơn hàng lớn, mà còn kéo theo hệ lụy lâu dài: Mất thị trường đã xây dựng nhiều năm, mất niềm tin từ đối tác quốc tế, thậm chí ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu quốc gia.
Một trường hợp vi phạm hay bê bối môi trường hoàn toàn có thể dẫn đến làn sóng tẩy chay và để khôi phục lại niềm tin ấy, doanh nghiệp có thể mất nhiều năm, thậm chí không bao giờ lấy lại được.
Cơ hội cho người tiên phong - Khi chuẩn xanh trở thành lợi thế cạnh tranh
Nếu coi “chuẩn xanh” là thách thức với số đông, thì đây lại là cơ hội vàng cho những doanh nghiệp dám đi trước.
Việc đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ EU không chỉ giúp duy trì thị trường hiện tại, mà còn mở ra con đường tiến sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Có thể nhìn thấy ba lợi thế rõ rệt: Giữ chân và mở rộng thị trường xuất khẩu (từ EU sang Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc), tiếp cận vốn đầu tư xanh (thu hút nguồn tài chính và đối tác quốc tế), và xây dựng thương hiệu “Made in Vietnam xanh” (vươn lên phân khúc cao cấp, thoát khỏi bẫy gia công).
- Doanh nghiệp cần giữ vững và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Trong bối cảnh EU triển khai CBAM và Ecodesign, những nhà cung ứng tuân thủ chuẩn xanh trở thành lựa chọn ưu tiên.
Khi chứng minh được năng lực xử lý nước thải và báo cáo LCA minh bạch, doanh nghiệp không chỉ bảo toàn các đơn hàng từ tập đoàn thời trang châu Âu, mà còn mở thêm cánh cửa sang Mỹ, Nhật Bản 0 những thị trường ngày càng khắt khe về môi trường.
Nhờ đó, chuẩn xanh trở thành “giấy thông hành toàn cầu” cho dệt may Việt Nam.
- Doanh nghiệp có thể thu hút thêm vốn đầu tư xanh và đối tác chiến lược.
Các quỹ ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) đang tìm kiếm doanh nghiệp ở thị trường mới nổi để rót vốn.
Khi đạt chuẩn xanh, doanh nghiệp Việt có thể tận dụng nguồn vốn ưu đãi để tái cấu trúc sản xuất, đầu tư công nghệ và mở rộng quy mô.
Quan trọng hơn, họ còn có cơ hội ký kết hợp tác với các tập đoàn toàn cầu, nâng vị thế lên thành đối tác chiến lược trong chuỗi cung ứng bền vững.
- Doanh nghiệp vươn lên phân khúc cao cấp và xây dựng thương hiệu quốc tế.
Khi chuyển từ gia công giá rẻ sang sản xuất tuần hoàn và thiết kế sinh thái, doanh nghiệp không chỉ cải thiện biên lợi nhuận mà còn nâng tầm thương hiệu.
“Made in Vietnam” có thể gắn liền với “sản xuất xanh”, một hình ảnh tích cực hơn trong mắt người tiêu dùng toàn cầu.
Đây là bước chuyển chiến lược giúp doanh nghiệp dệt may Việt tiến vào phân khúc cao cấp, cạnh tranh trực tiếp với các thương hiệu quốc tế và tạo dựng uy tín lâu dài.
Lời kết: Hành động ngay để không “tụt toa” trên chuyến tàu xanh
“Bài kiểm tra xanh” từ EU là phép thử khắc nghiệt, nhưng đồng thời cũng mở ra cơ hội định vị lại ngành dệt may Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Nếu chậm trễ, ngành sẽ dễ dàng bị bỏ lại phía sau, đánh mất thị trường đã dày công xây dựng.
Nhưng nếu hành động kịp thời - đầu tư công nghệ sạch, minh bạch chuỗi cung ứng và xây dựng thương hiệu bền vững - dệt may Việt Nam không chỉ giữ vững vai trò xuất khẩu chủ lực, mà còn có thể bước lên một nấc thang giá trị cao hơn, góp phần khẳng định vị thế quốc gia trong thời kỳ kinh tế xanh.
