0903 789 968
132
Bài viết này dựa trên chia sẻ của Giám đốc Marketing Nguyễn Minh Hoàng, đăng tải trên Tạp chí Khoa học và Công nghệ Việt Nam, về cách nền tảng hóa (Platformisation) đang tạo ra sức ép mạnh mẽ lên báo chí địa phương.
Trong bối cảnh hàng ngàn tờ báo địa phương trên thế giới đóng cửa và thói quen xem tin tức dịch chuyển mạnh sang điện thoại, nền tảng và video, hệ sinh thái truyền thông đang bước vào một giai đoạn phân mảnh sâu sắc.
Khán giả trẻ không còn chờ đợi báo in hay truyền hình, mà tìm đến mạng xã hội, công cụ tìm kiếm và video ngắn để cập nhật giao thông, thời tiết, hoạt động địa phương hay thậm chí các câu chuyện thời sự.
Điều này tạo nên sự lệch pha giữa nhu cầu thông tin tăng cao và khả năng đáp ứng của báo chí địa phương, vốn đang mất dần độc quyền cung cấp các dịch vụ thông tin cơ bản.
Bài viết này sẽ đi vào ba phần chính:
(1) Bối cảnh báo chí địa phương dưới sức ép nền tảng hóa;
(2) Định nghĩa và các biểu hiện rõ rệt của Platformisation trong hệ sinh thái tin tức;
(3) Những hướng ứng dụng thực tế để các đơn vị báo chí củng cố giá trị cốt lõi, tận dụng AI và xây dựng mô hình hoạt động bền vững hơn trước dòng chảy nền tảng.
1. Báo chí địa phương dưới sức ép “nền tảng hóa” (Platformisation)
Trong nhiều năm qua, sự “nền tảng hóa” (Platformisation) của hệ sinh thái truyền thông đã tạo ra áp lực mạnh mẽ lên báo chí địa phương. Khi các nền tảng số, mạng xã hội và công cụ tìm kiếm chi phối cách khán giả tiếp cận tin tức, báo chí truyền thống mất dần vai trò trung tâm.
Hơn 3.000 tờ báo địa phương tại Hoa Kỳ đã phải đóng cửa kể từ năm 2005, một minh chứng rõ ràng rằng Platformisation đang làm thay đổi tận gốc rễ cách tin tức được phân phối và tiêu thụ.
Song song đó, sự suy giảm khán giả của truyền hình và báo in diễn ra nhanh chóng, đặc biệt tại các quốc gia phụ thuộc nhiều vào thiết bị di động.
Với nhóm dưới 35 tuổi tại Hoa Kỳ và Vương quốc Anh, điện thoại thông minh và các nền tảng di động đã trở thành cửa ngõ đầu tiên để đọc tin mỗi buổi sáng.
Sự dịch chuyển này khiến báo chí địa phương, vốn từng nắm độc quyền cung cấp thông tin vùng miền, gặp khó khăn trong việc bắt kịp hành vi tiêu dùng đang thay đổi theo hướng ưu tiên nền tảng.
Trong bối cảnh nền tảng hóa (Platformisation) tăng tốc, khán giả vẫn tuyên bố rằng họ quan tâm tới tin tức địa phương.
Tuy nhiên, họ lại lựa chọn mạng xã hội, nền tảng video và ứng dụng chuyên biệt để tra cứu các loại thông tin “hàng hóa hóa” như giao thông, thời tiết, mua bán, dịch vụ hay hoạt động địa phương.
Điều này chứng minh rằng tin tức cơ bản đã không còn thuộc quyền kiểm soát của báo chí địa phương mà đã chuyển hoàn toàn sang các nền tảng số.
Đối diện với áp lực Platformisation, báo chí địa phương không chỉ phải duy trì vai trò tuyên truyền, dẫn dắt dư luận và đảm bảo chủ quyền thông tin trên không gian mạng, mà còn phải tối ưu hóa trải nghiệm độc giả.
Điều này trở nên cấp thiết khi hệ sinh thái truyền thông đang phân rã và cạnh tranh với các nguồn tin từ video ngắn, influencer tin tức và các mô hình tiêu thụ nội dung phi truyền thống đang ngày càng phổ biến.
2. Định nghĩa và các biểu hiện của xu hướng “nền tảng hóa” (Platformisation)
Nền tảng hóa (Platformisation) được hiểu là xu hướng toàn cầu khi công chúng ngày càng phụ thuộc vào các nền tảng số - gồm mạng xã hội, công cụ tìm kiếm và các ứng dụng chuyên biệt - để tiếp cận tin tức nói chung và tin tức địa phương nói riêng.
Sự ưa thích ngày càng tăng đối với các nền tảng này tạo ra một hệ sinh thái truyền thông mới, nơi nền tảng không chỉ là công cụ phân phối mà trở thành nguồn tin độc lập, định hình cách người dùng tiếp nhận và tiêu thụ thông tin mỗi ngày.
Dưới đây là ba biểu hiện nổi bật của nền tảng hóa (Platformisation):
Nền tảng số trở thành cổng thông tin chính, với mức tiếp cận tin tức hàng tuần từ 10% trở lên ở 6 mạng xã hội lớn.
Video và người ảnh hưởng định hình lại cách khán giả tiếp cận và thảo luận tin tức.
Thông tin “hàng hóa hóa” bị các nền tảng chiếm trọn, khiến báo chí địa phương mất lợi thế truyền thống.
2.1. Nền tảng số trở thành “cổng chính” và “nguồn tin” của tin tức địa phương
Sự nền tảng hóa thể hiện rõ nhất ở việc các nền tảng số đã vươn lên thành cánh cửa tiếp cận thông tin chủ đạo.
6 mạng xã hội lớn nhất thế giới như Facebook, YouTube, Instagram, WhatsApp, TikTok và X đều đạt mức tiếp cận tin tức hàng tuần từ 10% trở lên, một con số cao gấp nhiều lần so với thập kỷ trước.
Điều này cho thấy nền tảng không còn là nơi chia sẻ lại tin tức, mà tự thân trở thành nguồn tin độc lập.
Thuật toán trở thành yếu tố quyết định, tạo nên một hệ truyền thông song song mà báo chí truyền thống buộc phải cạnh tranh trong cùng một dòng chảy.
2.2. Video, creator và influencer trở thành kênh tiếp nhận tin tức chủ đạo
Một biểu hiện quan trọng khác của nền tảng hóa là sự trỗi dậy của video và những người sáng tạo nội dung tin tức.
Theo phân tích trong bài viết, khán giả, đặc biệt là giới trẻ, muốn xem hoặc nghe tin tức hơn là đọc.
Điều này khiến video dạng ngắn, podcast và nội dung được trình bày bằng cá tính cá nhân trở thành lựa chọn phổ biến hơn.
Những gương mặt như Joe Rogan (Hoa Kỳ), HugoDécrypte (Pháp) hay các creator trên TikTok tại Thái Lan được nêu ra như ví dụ cho thấy influencer đang tác động trực tiếp đến các cuộc tranh luận công khai.
Mặt trái của biểu hiện này là tin tức trở nên mờ nhạt giữa giải trí và hài kịch, đồng thời gia tăng nguy cơ sai lệch vì tính cá nhân hóa cao.
Báo chí truyền thống vì thế gặp khó khi muốn giữ độ tin cậy và chuẩn mực thông tin trong môi trường bị pha loãng.
2.3. Nền tảng chiếm ưu thế hoàn toàn ở nhóm thông tin “hàng hóa hóa”
Biểu hiện thứ ba của nền tảng hóa là việc các nền tảng số vượt trội trong việc cung cấp các loại thông tin cơ bản liên quan đến đời sống địa phương, từ giao thông, thời tiết, mua bán đến dịch vụ và hoạt động trong khu vực.
Khán giả đánh giá rằng nền tảng số giúp truy cập thông tin này nhanh hơn, tiện hơn và sát nhu cầu hơn, khiến báo chí địa phương hoàn toàn đánh mất nhóm thông tin vốn từng là lợi thế của mình.
Tuy nhiên, bài viết cũng chỉ ra rằng báo chí địa phương vẫn giữ được vai trò quan trọng ở những nội dung đòi hỏi chuyên môn và sự kiểm chứng như chính trị địa phương, điều tra, tội phạm, tai nạn hoặc các thông báo chính thức.
Điều này cho thấy nếu báo chí chạy theo nội dung dễ bị sao chép bởi nền tảng, họ sẽ thất bại; ngược lại, giá trị cốt lõi nằm ở những nội dung mà nền tảng không thể thay thế.
3. Báo chí cần làm gì để thích nghi với xu hướng nền tảng hóa (Platformisation)?
Trước sự trỗi dậy của nền tảng số, video ngắn và người ảnh hưởng, báo chí địa phương không thể cạnh tranh bằng tốc độ hay quy mô phân phối thông tin “hàng hóa hóa”.
Để tồn tại trong môi trường bị nền tảng hóa (Platformisation) ngày càng sâu, các cơ quan báo chí cần quay về giá trị gốc, đồng thời tận dụng công nghệ và AI theo hướng phù hợp với nhu cầu của khán giả.
Bài viết gợi ra ba nhóm hành động trọng tâm giúp báo chí giữ vững vai trò và tái định vị năng lực thông tin trong bối cảnh mới.
3.1. Tái tập trung vào báo chí gốc và những giá trị khó sao chép
Nhóm giải pháp đầu tiên nhấn mạnh rằng báo chí địa phương chỉ có thể duy trì vị trí của mình nếu tập trung vào những nội dung mà nền tảng không thể làm thay thế.
Điều này bao gồm sản xuất ít nhưng chất lượng cao, tập trung vào các mảng cốt lõi như chính trị - chính quyền địa phương, điều tra, các vụ việc tội phạm, tai nạn và những thông báo mang tính chính thống.
Bài viết cũng chỉ ra rằng khán giả đánh giá cao tính chính trực, minh bạch, độ chính xác, và sự đính chính kịp thời, những yếu tố đặc thù của báo chí truyền thống.
Bên cạnh đó, việc duy trì kết nối trực tiếp với cộng đồng địa phương trở thành lợi thế cạnh tranh quan trọng, đặc biệt ở các thị trường có mức độ nền tảng hóa thấp hơn.
3.2. Đổi mới định dạng và ứng dụng AI theo hướng “khán giả là trung tâm”
Giải pháp thứ hai xoay quanh việc sử dụng công nghệ mới, trong đó có AI, để tối ưu cách tin tức được thể hiện và phân phối.
Theo phân tích trong bài viết, khán giả quan tâm nhiều hơn đến khả năng tóm tắt bài viết, dịch đa ngôn ngữ, và điều chỉnh cấp độ đọc, những tính năng AI có thể hỗ trợ hiệu quả.
Ngoài ra, việc chuyển đổi định dạng như biến văn bản thành audio hoặc video giúp phù hợp với xu hướng “xem/nghe” tin tức của khán giả trẻ.
Bài chia sẻ nhấn mạnh mục tiêu đến năm 2025, khoảng 50% cơ quan báo chí cần ứng dụng nền tảng dữ liệu và phân tích AI để hiểu rõ hơn hành vi người dùng.
Cùng với đó, thông báo di động (mobile notification) là công cụ quan trọng để xây dựng thói quen đọc, nhưng phải tùy chỉnh theo mức độ cá nhân hóa phù hợp, tránh gây quá tải và khiến người dùng tắt thông báo.
Điều này phản ánh nhu cầu cân bằng giữa sự tiện lợi và quyền kiểm soát thông tin.
3.3. Đa dạng hóa mô hình kinh doanh để bù đắp sự suy giảm doanh thu truyền thống
Nhóm giải pháp cuối tập trung vào việc mở rộng mô hình kinh doanh nhằm đối phó với việc mất đi nguồn thu quảng cáo từ các thông tin giao dịch - vốn đã chuyển hoàn toàn sang nền tảng số.
Bài viết đề xuất việc xây dựng các gói dịch vụ giá trị gia tăng, kết hợp tin tức với các nội dung chuyên biệt như thể thao, trò chơi hoặc dịch vụ bổ sung để tăng giá trị cho người đọc.
Bên cạnh đó, báo chí địa phương cần mở rộng nguồn thu từ tổ chức sự kiện, thương mại điện tử và các dịch vụ B2B.
Trong bối cảnh nền tảng hóa ở mức cao tại nhiều thị trường (như Philippines, Thái Lan, Indonesia), các cơ quan báo chí phải thừa nhận vai trò trung tâm của nền tảng và chủ động phát triển nội dung video ngắn hấp dẫn trên TikTok, YouTube để duy trì khả năng tiếp cận khán giả.
Cuối cùng, việc đào tạo nguồn nhân lực số, từ phóng viên đến biên tập viên, trở nên thiết yếu.
Các kỹ năng như phân tích dữ liệu, vận hành tòa soạn hội tụ, hiểu biết an ninh mạng và sản xuất nội dung đa định dạng là nền tảng để báo chí tiến tới mô hình vận hành bền vững hơn trong môi trường bị nền tảng hóa mạnh mẽ.
Lời kết
Xu hướng nền tảng hóa (Platformisation) đang tái định nghĩa lại vai trò của báo chí địa phương trong hệ sinh thái truyền thông hiện đại.
Khi mạng xã hội, video ngắn và các nền tảng số chiếm ưu thế trong việc phân phối những thông tin “hàng hóa hóa”, báo chí địa phương chỉ có thể tồn tại bằng cách quay về những giá trị cốt lõi 0 điều tra, kiểm chứng và kết nối cộng đồng bằng sự minh bạch và chính trực.
Đồng thời, việc ứng dụng AI, chuyển đổi định dạng và xây dựng mô hình kinh doanh mới giúp báo chí không chỉ thích nghi với môi trường nền tảng hóa, mà còn phát triển theo hướng chủ động hơn.
Trong một thế giới mà thuật toán định hình hành vi tiếp nhận tin tức, báo chí địa phương vẫn giữ một vị trí không thể thay thế nếu biết tập trung vào những điều nền tảng không thể sao chép: sự tin cậy, chất lượng thông tin và vai trò dẫn dắt dư luận xã hội.
Đây chính là con đường bền vững nhất để báo chí bước qua thách thức của Platformisation và tiếp tục giữ vững vị thế trong không gian thông tin số ngày càng phức tạp.
