Bài viết này phân tích sâu cách hai mô hình kinh tế này đang định hình thế giới như thế nào, tác động đến thị trường Việt Nam; đồng thời rút ra bài học cụ thể cho doanh nghiệp và Marketer: làm sao để vừa dẫn dắt bằng đổi mới, vừa tồn tại bằng sự chú ý.

null

Khi thế giới đứng trước hai nền kinh tế - Innovation-led Economy và Attention Economy

Thế giới đang bước vào một ngã rẽ quan trọng. Khi tài nguyên cạn dần, lao động giá rẻ không còn là lợi thế, tăng trưởng kinh tế không thể chỉ dựa vào “cày sâu cuốc bẫm” mà phải dựa vào đổi mới sáng tạo (Innovation-led Economy) - nơi công nghệ, R&D và trí tuệ trở thành động cơ chính.

Song song đó, một “mỏ vàng” khác cũng đang hình thành: nền kinh tế chú ý (Attention Economy). 

Ở đây, thứ khan hiếm không phải dầu mỏ hay đất đai, mà chính là thời gian và sự tập trung của con người. Doanh nghiệp không chỉ bán sản phẩm, họ bán sự xuất hiện trong tâm trí, bán từng giây dừng lại của khách hàng trên màn hình.

Với Việt Nam, hai khái niệm này không còn xa lạ. Một bên là làn sóng startup, AI, công nghệ xanh đang dần khẳng định vị thế. Bên kia là thị trường content, quảng cáo, social media sôi động, nơi mỗi cú click, mỗi phút xem livestream đều có thể chuyển hóa thành tiền.

Câu hỏi đặt ra: Trong bản đồ tương lai, Việt Nam sẽ chọn đứng ở đâu? Thuộc về nền kinh tế đổi mới sáng tạo, nền kinh tế chú ý - hay song hành cả hai?

Innovation-led Economy - Nền kinh tế được dẫn dắt bởi “đổi mới sáng tạo”

Innovation-led Economy là mô hình tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo, nghiên cứu và phát triển (R&D), sở hữu trí tuệ (IP) thay vì khai thác tài nguyên hay lao động giá rẻ. 

Đây là cách các quốc gia vượt khỏi “bẫy thu nhập trung bình” - nơi năng suất lao động không thể tăng thêm nếu không có đột phá công nghệ. 

Ngân hàng Trung ương châu Âu nhấn mạnh rằng đổi mới chính là động lực thiết yếu của tiến bộ kinh tế, từ tăng năng suất cho đến nâng cao chất lượng sống.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã chứng minh rằng đổi mới sáng tạo không chỉ là khẩu hiệu mà là chiến lược phát triển quốc gia dài hạn. Từ những nền kinh tế khan hiếm tài nguyên cho đến những quốc gia nhỏ bé về quy mô, họ đều chọn cách dựa vào tri thức và công nghệ để bứt phá:

- Israel được gọi là “Startup Nation” nhờ mật độ startup và vốn đầu tư mạo hiểm thuộc hàng cao nhất thế giới. Đổi mới đã biến một quốc gia khô cằn về tài nguyên trở thành trung tâm công nghệ toàn cầu.
- Hàn Quốc phát triển nền kinh tế dựa trên công nghệ lõi như bán dẫn và AI, đặt R&D là trung tâm chiến lược quốc gia, với tỷ lệ chi cho R&D chiếm hơn 4% GDP - cao nhất thế giới.
- Singapore nổi bật trong Biotech và y tế công nghệ cao, coi đổi mới là cách để bù đắp quy mô dân số nhỏ, đồng thời trở thành trung tâm thử nghiệm các giải pháp tương lai.

Những quốc gia này có điểm chung: đặt đổi mới vào trung tâm của chính sách phát triển thay vì để nó là “phần phụ” trang trí.

null

Ở Việt Nam, chiến lược phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo đã được đặt ra rõ ràng với nhiều chính sách cụ thể. Các bước đi gần đây cho thấy quyết tâm đưa đổi mới thành “chìa khóa vàng” cho tăng trưởng:

- Nghị quyết 57-NQ/TW đặt mục tiêu đến năm 2045, Việt Nam sẽ lọt top 30 quốc gia dẫn đầu về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. 
- Để hiện thực hóa, Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC) được thành lập, trở thành “đầu mối” hỗ trợ startup và thu hút vốn đầu tư công nghệ. 
- Đặc biệt, Nghị định 97/2025 ban hành tháng 5/2025 đã tăng cường ưu đãi về thuế, đất đai và cơ chế cho NIC, tạo lợi thế cạnh tranh lớn cho hệ sinh thái khởi nghiệp.
- Song song, Thủ tướng nhấn mạnh tại nhiều diễn đàn rằng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là “chìa khóa vàng” để Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và hướng tới một nền kinh tế thịnh vượng.

Dù vậy, quá trình chuyển đổi sang một nền kinh tế dẫn dắt bởi đổi mới sáng tạo vẫn còn nhiều rào cản:

- Nhân lực chất lượng cao: Thiếu chuyên gia giỏi về AI, deep tech, và năng lực thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
- Vốn đầu tư: Hệ sinh thái quỹ mạo hiểm, angel investor còn mỏng, trong khi startup cần dòng vốn dài hạn để bứt phá.
- Thương mại hóa sáng chế: Nhiều công trình nghiên cứu từ đại học, viện hàn lâm chưa tìm được đường ra thị trường, dẫn đến khoảng trống giữa nghiên cứu và ứng dụng.

Điều này cho thấy, để thực sự trở thành một Innovation-led Economy, Việt Nam không chỉ cần xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mà còn phải nâng cao năng lực thực thi chính sách để biến ý tưởng thành sức mạnh kinh tế.

Attention Economy - Nền kinh tế “chú ý”

Attention Economy là mô hình kinh tế coi sự chú ý của con người là tài nguyên khan hiếm nhất, mà các doanh nghiệp và nền tảng số không ngừng cạnh tranh để giành lấy. 

Thay vì chỉ bán sản phẩm hay dịch vụ, họ bán sự hiện diện trong tâm trí, bán từng giây dừng lại của khách hàng trên màn hình. 

Đây là cách các công ty khai thác thời gian và sự tập trung của người dùng để tối đa hóa lợi nhuận quảng cáo và tương tác.

Trên thế giới, các “ông lớn” công nghệ đã chứng minh rằng ai nắm được sự chú ý thì người đó nắm phần thắng trong nền kinh tế số. Từ giải trí đến mạng xã hội, cuộc đua thu hút sự tập trung diễn ra khốc liệt từng giây:

- TikTok trở thành biểu tượng của nền kinh tế chú ý nhờ thuật toán siêu cá nhân hóa, khiến người dùng dành hàng giờ mỗi ngày cho nền tảng.
- Netflix chiếm lĩnh thị trường giải trí trực tuyến toàn cầu bằng mô hình Binge-watching, nơi mỗi tập phim được thiết kế để giữ người xem tiếp tục ở lại.
- Instagram tạo ra văn hóa hình ảnh và Micro-content, biến mỗi lần lướt feed thành một cơ hội kinh tế cho thương hiệu và influencer.

Điểm chung của các nền tảng này đều cạnh tranh từng giây đồng hồ, tối ưu hóa mọi trải nghiệm để giữ chân người dùng càng lâu càng tốt.

null

Tại Việt Nam, kinh tế chú ý không chỉ dừng ở khái niệm học thuật, mà đã trở thành một phần của đời sống số hằng ngày. Từ việc giải trí, mua sắm đến xây dựng thương hiệu cá nhân, mọi hoạt động trực tuyến đều xoay quanh việc thu hút và giữ chân sự chú ý của người dùng. 

Tại Việt Nam, kinh tế chú ý đã trở thành một phần của đời sống số, không chỉ hiện diện trong các khái niệm học thuật mà hiện hữu ngay trong thói quen tiêu dùng hàng ngày. Trong vài năm gần đây, nhiều mô hình và xu hướng nổi bật đã chứng minh sự bùng nổ này:

- TikTok Shop dẫn đầu làn sóng Social commerce, chiếm tỷ trọng lớn trong thương mại điện tử nhờ kết hợp giải trí với mua sắm.
- Livestream bán hàng bùng nổ, giúp các sàn thương mại điện tử đạt tổng doanh số hàng tỷ USD mỗi năm.
- Influencer economy và Viral marketing phát triển nhanh, khi các thương hiệu tận dụng KOL/KOC để tạo xu hướng và thúc đẩy quyết định mua hàng theo hiệu ứng cộng đồng.

Dù vậy, nền kinh tế chú ý cũng bộc lộ nhiều hạn chế và thách thức:

- Bão hòa nội dung: Người dùng ngập tràn trong video, livestream, post quảng cáo mỗi ngày.
- Áp lực sáng tạo: Influencer và thương hiệu buộc phải ra mắt nội dung liên tục để giữ chân người xem.
- Khủng hoảng niềm tin: Tin giả, review dàn dựng và nội dung mang tính quảng cáo trá hình khiến người tiêu dùng ngày càng cảnh giác hơn.
- Bất bình đẳng chú ý: Phần lớn sự chú ý tập trung vào một số ít “ông lớn”, tạo ra khoảng cách ngày càng lớn giữa các nhóm sáng tạo.

Điều này cho thấy, để khai thác Attention Economy một cách hiệu quả, Việt Nam cần vừa tận dụng nền tảng công nghệ để thu hút sự chú ý, vừa xây dựng niềm tin và giá trị thực chất cho người dùng, nếu không, sự chú ý sẽ đến nhanh nhưng cũng rời đi rất nhanh.

Giao điểm giữa hai nền kinh tế - Điểm hẹn của sáng tạo và chú ý

Trong bức tranh toàn cầu đang dịch chuyển, Việt Nam không thể chỉ chọn một con đường duy nhất. Innovation-led Economy mang đến nền tảng bền vững, dài hạn với AI, GreenTech, DeepTech; trong khi Attention Economy lại nhanh, nóng và ngắn hạn, tạo ra lợi nhuận tức thì từ content, KOC, thương mại điện tử. 

Hai hướng này bổ sung cho nhau và chính sự song hành mới giúp Việt Nam vừa tạo giá trị lâu dài, vừa tận dụng cơ hội ngắn hạn.

Dưới góc nhìn doanh nghiệp và marketer, bài học quan trọng nằm ở chỗ đổi mới sáng tạo không chỉ nằm trong phòng lab, mà phải được chuyển hóa thành sự chú ý và niềm tin ngoài thị trường.

1. Doanh nghiệp công nghệ & startup – Biến đổi mới thành trải nghiệm

Đây là nhóm chịu ảnh hưởng trực tiếp từ Innovation-led Economy. Họ có sản phẩm, công nghệ và giải pháp mới, nhưng trong kỷ nguyên chú ý, chỉ “có đổi mới” thôi là chưa đủ. 

Nếu công nghệ không bước ra khỏi phòng thí nghiệm để được người dùng trải nghiệm và quan tâm, thì rất khó để tồn tại.

null

Do đó, doanh nghiệp công nghệ & startup phải học cách biến đổi mới thành trải nghiệm được nhìn thấy, được nhớ tới và được tin tưởng:

- Đừng dừng ở sản phẩm: Gói công nghệ thành trải nghiệm dễ hiểu, gần gũi với người dùng.
- Kể chuyện để chạm cảm xúc: Xây dựng Narrative về tầm nhìn, hành trình, giá trị xã hội mà công nghệ tạo ra.
- Chiếm sóng đúng nơi, đúng lúc: Tận dụng Social media, KOL/KOC để đưa đổi mới đến cộng đồng.
- Kết hợp nhanh - chậm: Vừa tập trung R&D dài hạn, vừa có chiến dịch ngắn hạn để thử nghiệm và hút chú ý.
- Cân bằng hype và niềm tin: Tạo buzz là cần, nhưng giữ chân khách hàng lâu dài bằng minh bạch và giá trị thực.

2. Thương hiệu truyền thống - Tái tạo bản thân trong kỷ nguyên số

Các doanh nghiệp lâu đời thường mạnh ở thị trường, quy mô và uy tín, nhưng dễ hụt hơi trong cuộc đua chú ý. 

Đổi mới đối với họ không chỉ là phát triển công nghệ mới, mà còn là ứng dụng công nghệ để làm mới trải nghiệm khách hàng và duy trì sự hiện diện trong tâm trí.

Vì vậy, các doanh nghiệp phải biết tận dụng đổi mới để làm mới chính mình, vừa duy trì giá trị cốt lõi, vừa đáp ứng được thói quen tiêu dùng mới trong kỷ nguyên số:

- Ứng dụng AI và dữ liệu lớn: Cá nhân hóa sản phẩm, dịch vụ, giữ chân khách hàng giữa vô vàn lựa chọn.
- Làm mới cách kết nối: Kết hợp trải nghiệm truyền thống (cửa hàng, dịch vụ offline) với digital touchpoints.
- Xây cầu nối cảm xúc: Dùng storytelling để gắn đổi mới với di sản thương hiệu, giúp khách hàng vừa thấy quen thuộc vừa mới mẻ.
- Dám thử nghiệm: Không chỉ bám vào kênh quen thuộc, mà thử sức với social commerce, livestream, influencer marketing.

3. Marketer & đội ngũ sáng tạo - Người cân bằng hai nền kinh tế

Marketer là nhóm ở giao điểm của hai nền kinh tế: vừa cần hiểu công nghệ để tận dụng dữ liệu, AI, cá nhân hóa, vừa cần giữ sáng tạo con người để kể chuyện, tạo kết nối cảm xúc. 

Nếu doanh nghiệp là người tạo ra đổi mới, thì Marketer là người định hình cách đổi mới ấy được nhìn thấy và ghi nhớ.

Vậy nên, Marketer & đội ngũ sáng tạo cần biết kết hợp giữa công nghệ và con người, giữa logic của đổi mới và nghệ thuật của chú ý:

- Khai thác dữ liệu để hiểu người dùng sâu hơn, thay vì chỉ chạy chiến dịch theo cảm tính.
- Dùng AI để tối ưu hóa, nhưng storytelling vẫn là linh hồn để giữ sự chú ý.
- Đặt mục tiêu dài hạn: đừng để nội dung chỉ viral 3 giây, hãy tạo dấu ấn khiến khách hàng muốn quay lại.
- Chọn đúng “sân khấu”: TikTok, Instagram, YouTube… không chỉ là kênh quảng cáo, mà là nơi để thể hiện giá trị thương hiệu.
- Học cách cân bằng: Giữa đổi mới (innovation) và chú ý (attention), giữa công nghệ (AI, automation) và cảm xúc (storytelling, empathy).

null

Lời kết: Đổi mới để dẫn dắt, chú ý để tồn tại

Trong kỷ nguyên số, đổi mới sáng tạo và sự chú ý không còn là hai khái niệm tách rời. Một bên tạo ra giá trị cốt lõi, bên kia quyết định giá trị ấy có được nhìn thấy và lan tỏa hay không. 

Với Việt Nam, lựa chọn khôn ngoan không nằm ở “chọn bên nào”, mà ở việc song hành: vừa đầu tư cho đổi mới để dẫn dắt, vừa tận dụng kinh tế chú ý để tồn tại và phát triển.

Với doanh nghiệp và Marketer, thách thức lớn nhất không chỉ là theo kịp công nghệ hay giành lấy vài giây trên màn hình, mà là biết biến đổi mới thành trải nghiệm chạm tới người dùng, đồng thời xây dựng niềm tin để chú ý không chỉ thoáng qua mà còn ở lại.