0903 789 968
168
Bài viết đi sâu giải mã Innovation-led Economy và 5 mô hình kinh doanh tiêu biểu đang định hình luật chơi mới toàn cầu.
Từ lợi thế “rẻ” sang lợi thế “hiếm”: Dịch chuyển sang Innovation-led Economy và các mô hình kinh doanh dẫn dắt tăng trưởng
Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu tái cấu trúc, tài nguyên ngày càng đắt đỏ và lao động giá rẻ không còn là “lá bùa” tăng trưởng, cuộc chơi cạnh tranh buộc phải đổi sân.
Doanh nghiệp không thể tiếp tục gia tăng đầu ra bằng cách “đổ thêm người và vốn” khi năng suất biên đã chạm trần; lợi thế chi phí bị bào mòn, vòng đời sản phẩm rút ngắn, và kỳ vọng thị trường chuyển nhanh hơn khả năng thích ứng.
Innovation-led Economy xuất hiện như một logic tất yếu: tăng trưởng được dẫn dắt bởi tri thức, công nghệ, dữ liệu và mô hình kinh doanh mới.
Ở đây, đổi mới không chỉ dừng ở sản phẩm hay công nghệ, mà là tái cấu trúc cách doanh nghiệp tạo - phân phối - thu giữ giá trị.
Tài sản cốt lõi dịch chuyển từ máy móc hữu hình sang năng lực vô hình (R&D, thuật toán, dữ liệu, hệ sinh thái), tạo rào cản gia nhập và lợi thế cạnh tranh bền vững hơn “giá rẻ”.
Vì sao phải dịch chuyển ngay lúc này?
- Thứ nhất, năng suất dựa trên vốn và lao động đã cạn dư địa, trong khi biên lợi nhuận từ đổi mới mô hình vẫn còn rộng.
- Thứ hai, người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi trải nghiệm cá nhân hóa, xuyên kênh, thứ chỉ có thể đáp ứng nhờ dữ liệu và AI.
- Thứ ba, làn sóng công nghệ nền tảng (AI, sinh học, năng lượng sạch, bán dẫn) đang mở “cửa sổ cơ hội” cho những ai thiết kế được mô hình khai thác công nghệ nhanh và khéo hơn đối thủ.
Và chính từ đây, bài viết này đi thẳng giải mã các mô hình kinh doanh đặc trưng kèm Case study ngay trong từng mô hình.
Innovation-led Economy là gì?
Đã qua rồi thời tăng trưởng chỉ dựa vào lao động giá rẻ và tài nguyên dồi dào.
Trong bối cảnh mới, Innovation-led Economy (nền kinh tế định hướng đổi mới sáng tạo) hướng đến việc dùng ý tưởng, công nghệ và tri thức làm động lực tăng trưởng, thay vì chỉ dựa vào vốn và tài nguyên truyền thống.
Đây là mô hình mà tri thức (knowledge) và vốn trí tuệ (intellectual capital) trở thành nền tảng tạo dựng lợi thế cạnh tranh, không chỉ còn giữ vai trò bổ trợ.
Một nền kinh tế đổi mới sáng tạo thường mang những đặc trưng rõ nét:
- Tri thức và công nghệ là tài sản cốt lõi (Core assets): Giá trị doanh nghiệp nằm ở dữ liệu, bằng sáng chế, thuật toán và văn hóa sáng tạo - những tài sản vô hình khó sao chép hơn bất kỳ nhà máy hay dây chuyền sản xuất nào.
- Chu kỳ đổi mới (Innovation cycle) nhanh và liên tục: Vòng đời sản phẩm rút ngắn, buộc doanh nghiệp phải liên tục tìm ra đường cong S tiếp theo để duy trì tăng trưởng.
- Cạnh tranh bằng giá trị sáng tạo (Creative value): Không còn chỉ là rẻ hơn hay nhiều hơn, mà là trải nghiệm khách hàng khác biệt, khả năng ứng dụng dữ liệu và làm chủ công nghệ nền tảng.
- Tăng năng suất nhờ đổi mới (Innovation-led productivity): Đổi mới không chỉ tạo ra sản phẩm mới, mà còn nâng cao hiệu quả sản xuất và vận hành, giúp kinh tế tăng trưởng bền vững.
- Mô hình kinh doanh mở (Open business model): Doanh nghiệp tận dụng hệ sinh thái, hợp tác cùng startup, cộng đồng sáng tạo hay đối tác để đẩy nhanh tốc độ đổi mới.
Nói cách khác, Innovation-led Economy chính là “hệ điều hành mới” của nền kinh tế, nơi chất xám, dữ liệu và năng lực đổi mới trở thành nhiên liệu, còn mô hình kinh doanh thông minh chính là động cơ.
Những mô hình kinh doanh định hình Innovation-led Economy
Innovation-led Economy không chỉ là khái niệm lý thuyết, mà được hiện thực hóa thông qua nhiều mô hình kinh doanh cụ thể.
Nổi bật trong đó có năm hình thức: Nền tảng số (Platform Economy), dịch vụ hóa sản phẩm (Subscription & Servitization), doanh nghiệp dựa trên dữ liệu (Data-driven Business), đổi mới mở và đồng sáng tạo (Open Innovation & Co-creation), và công nghệ lõi kết hợp R&D chuyên sâu (Deep Tech & R&D-intensive).
Đây chính là năm lối đi thể hiện rõ cách doanh nghiệp biến tri thức và công nghệ thành lợi thế cạnh tranh bền vững.
1. Nền tảng số – Khi doanh nghiệp trở thành “chợ kết nối”
Nếu trong kinh tế truyền thống, doanh nghiệp tập trung sản xuất rồi bán ra thị trường, thì trong Platform Economy (Kinh tế nền tảng): Giá trị không nằm ở sản phẩm cụ thể, mà ở việc xây dựng một hạ tầng kết nối nơi cung và cầu gặp nhau.
Nền tảng càng nhiều người tham gia, hiệu ứng mạng lưới (network effects) càng mạnh, khiến nó vừa tăng tốc độ tăng trưởng, vừa tạo rào cản cạnh tranh khó xô đổ.
Những nền tảng như Grab, Shopee hay Airbnb không chỉ đóng vai trò trung gian, mà còn định hình lại hành vi tiêu dùng.
- Grab bắt đầu từ gọi xe, nhưng nhờ cơ chế nền tảng, đã mở rộng sang giao đồ ăn, thanh toán, logistics.
- Shopee trở thành “siêu ứng dụng thương mại điện tử” nơi cả người bán nhỏ lẻ lẫn thương hiệu lớn cùng chung hệ sinh thái.
- Airbnb thì biến tài sản nhàn rỗi của hàng triệu chủ nhà thành mạng lưới lưu trú toàn cầu.
Điểm chung của họ: không bán sản phẩm, mà bán một khả năng kết nối, thứ khiến doanh nghiệp trở thành “chợ số” trung tâm.
2. Dịch vụ hóa sản phẩm - Từ quyền sở hữu sang quyền trải nghiệm
Một bước chuyển lớn khác của Innovation-led Economy là sự trỗi dậy của Subscription Model (Mô hình thuê bao) và Servitization (Dịch vụ hóa sản phẩm).
Thay vì bán đứt sản phẩm một lần, doanh nghiệp cung cấp quyền truy cập liên tục với phí định kỳ. Điều này không chỉ tạo dòng doanh thu lặp lại ổn định, mà còn mở ra khả năng duy trì quan hệ với khách hàng lâu dài, từ đó thu thập dữ liệu và liên tục cải thiện trải nghiệm.
- Netflix đã thay đổi hoàn toàn cách con người tiêu thụ nội dung: Không còn sở hữu từng đĩa phim hay từng tập riêng lẻ, mà là trả phí hàng tháng để được xem mọi thứ, ở bất cứ đâu.
- Adobe chuyển từ việc bán bộ phần mềm trọn gói sang Creative Cloud, biến sản phẩm thành dịch vụ luôn cập nhật phiên bản mới.
Với cả hai, người dùng không còn mua một “vật thể” mà mua một trải nghiệm liên tục, luôn mới và luôn sẵn sàng.
3. Doanh nghiệp dựa trên dữ liệu - Khi dữ liệu trở thành “dầu mỏ mới”
Trong kỷ nguyên số, dữ liệu không còn là sản phẩm phụ, mà là nguồn tài nguyên chiến lược (Strategic resource).
Với Data-driven Business (Doanh nghiệp dựa trên dữ liệu): Mọi quyết định, từ thiết kế sản phẩm, định giá, truyền thông cho đến vận hành, đều dựa vào phân tích dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI).
Giá trị của mô hình này nằm ở khả năng cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng, dự đoán hành vi tiêu dùng và tối ưu hóa quy trình kinh doanh.
Doanh nghiệp nào sở hữu càng nhiều dữ liệu chất lượng và biết khai thác bằng công nghệ, càng dễ dàng mở rộng lợi thế cạnh tranh.
- Amazon: Thuật toán gợi ý mua hàng dựa trên lịch sử tìm kiếm và hành vi mua sắm, biến mỗi khách hàng thành một “cửa hàng riêng”.
- TikTok: Thuật toán đề xuất nội dung dựa trên hành vi tương tác, giúp giữ chân người dùng trung bình hơn 90 phút mỗi ngày và tạo ra giá trị quảng cáo khổng lồ.
Những ví dụ này cho thấy: dữ liệu không chỉ ghi lại hành vi, mà còn tái định hình hành vi, khiến doanh nghiệp không còn “chạy theo nhu cầu” mà chủ động “tạo ra nhu cầu”.
4. Đổi mới mở & đồng sáng tạo - Khi sáng kiến đến từ hệ sinh thái
Không còn thời doanh nghiệp giữ chặt mọi ý tưởng trong phòng R&D.
Với Open Innovation & Co-creation (Đổi mới mở và đồng sáng tạo): Doanh nghiệp mở cửa hợp tác cùng startup, trường đại học, chuyên gia và thậm chí cả cộng đồng người dùng để sáng tạo sản phẩm, dịch vụ mới.
Điểm mạnh của mô hình này là khả năng chia sẻ rủi ro và chi phí R&D, đồng thời khai thác trí tuệ tập thể để tìm ra những giải pháp mà nội bộ khó nghĩ tới.
Đây cũng là cách để doanh nghiệp rút ngắn thời gian từ ý tưởng đến thương mại hóa, đồng thời tạo sự gắn kết chặt chẽ hơn với khách hàng.
- LEGO Ideas: Cho phép cộng đồng fan thiết kế bộ xếp hình, ý tưởng nào được ủng hộ nhiều sẽ trở thành sản phẩm thật. Người đóng góp còn được chia phần trăm doanh thu - một sự khuyến khích đồng sáng tạo mạnh mẽ.
- P&G với chương trình Connect and Develop: Thay vì chỉ dựa vào phòng lab nội bộ, P&G kết nối với hàng nghìn nhà khoa học và startup trên toàn cầu để tạo ra các sáng kiến, từ đó tăng tốc độ đổi mới sản phẩm tiêu dùng.
Mô hình này chứng minh rằng trong nền kinh tế đổi mới sáng tạo, cái tôi của doanh nghiệp không còn quan trọng bằng cái chung của hệ sinh thái.
5. Công nghệ lõi & R&D chuyên sâu - Đặt cược vào tương lai
Nếu bốn mô hình trước chủ yếu xoay quanh cách doanh nghiệp tổ chức và phân phối giá trị, thì ở mô hình này, trọng tâm là công nghệ lõi (deep tech) và đầu tư R&D (research & development – nghiên cứu & phát triển) chuyên sâu.
Đây là con đường khó, tốn kém và rủi ro cao, nhưng nếu thành công sẽ tạo ra rào cản cạnh tranh gần như không thể bắt chước.
Điểm khác biệt của mô hình này nằm ở việc doanh nghiệp đặt cược vào nền tảng công nghệ dài hạn, thay vì chỉ cải tiến nhỏ giọt.
Những phát minh trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo, bán dẫn hay y tế chính xác là ví dụ điển hình. Ai sở hữu công nghệ lõi và có năng lực R&D vượt trội, người đó không chỉ dẫn đầu ngành, mà còn định hình lại toàn bộ thị trường.
- Tesla: Không chỉ sản xuất xe điện, mà còn phát triển công nghệ pin và hệ sinh thái năng lượng sạch, tạo rào cản khó vượt qua cho các đối thủ mới nổi.
- VinFast: Từ nền tảng sản xuất ô tô truyền thống, họ dịch chuyển sang xe điện, đầu tư mạnh vào nghiên cứu pin, AI và hạ tầng sạc, đặt mình vào cuộc chơi công nghệ toàn cầu.
- BioNTech: Ứng dụng công nghệ mRNA để phát triển vaccine COVID-19 trong thời gian kỷ lục, mở ra một kỷ nguyên mới cho y học cá thể hóa.
Mô hình công nghệ lõi và R&D chuyên sâu cho thấy: đổi mới không chỉ để thích ứng hiện tại, mà còn để dẫn dắt tương lai.
Đây là lựa chọn của những doanh nghiệp dám đi trước, chấp nhận rủi ro hôm nay để tạo lợi thế không thể sao chép ngày mai.
Công thức thành công, thách thức hiện hữu - Bài học Brand & Marcom cho doanh nghiệp Việt
Năm mô hình kinh doanh đã chỉ ra rằng Innovation-led Economy không chỉ là một lý thuyết đẹp đẽ, mà là một cuộc chơi khốc liệt với nhiều điều kiện tiên quyết.
Doanh nghiệp muốn bước vào sân chơi này cần một hệ sinh thái hỗ trợ từ vốn đầu tư mạo hiểm, chính sách khuyến khích, đến mạng lưới đối tác.
Bên trong tổ chức, nguồn nhân lực chất lượng cao và văn hóa đổi mới (Innovation culture) chính là “chìa khóa mềm” để biến ý tưởng thành hiện thực, khuyến khích thử nghiệm, chấp nhận rủi ro và học nhanh để tiến về phía trước.
Song song với cơ hội, những thách thức hiện hữu không thể bỏ qua. Chi phí đầu tư lớn khiến nhiều doanh nghiệp chùn bước trước các công nghệ lõi.
Tỷ lệ thất bại của các thử nghiệm luôn cao, đặc biệt trong bối cảnh vòng đời sản phẩm rút ngắn. Và vấn đề bảo hộ sở hữu trí tuệ vẫn là rào cản tại nhiều thị trường, trong đó có Việt Nam, khi ý tưởng hoặc giải pháp dễ dàng bị sao chép, làm giảm giá trị sáng tạo ban đầu.
Từ đây, bài học rút ra cho doanh nghiệp Việt Nam càng trở nên rõ ràng:
- Không thể mãi dựa vào lợi thế chi phí thấp: Cần bắt đầu đầu tư cho R&D để tạo ra giá trị bền vững.
- Đổi mới mô hình kinh doanh trước khi đủ mạnh về công nghệ lõi: Ngay cả khi chưa sở hữu công nghệ tiên tiến, doanh nghiệp vẫn có thể tạo khác biệt nhờ cách thức tổ chức và phân phối giá trị.
- Khai thác dữ liệu như một nguồn tài nguyên chiến lược: Tận dụng dữ liệu để hiểu sâu hơn nhu cầu và hành vi, từ đó thiết kế sản phẩm và dịch vụ phù hợp.
- Xây dựng hệ sinh thái mở và đồng sáng tạo: Hợp tác cùng startup, cộng đồng sáng tạo và các đối tác để đẩy nhanh tốc độ đổi mới, thay vì chỉ dựa vào nội lực.
Nói cách khác, Innovation-led Economy không chỉ yêu cầu doanh nghiệp tạo ra sản phẩm mới, mà còn phải biết định hình lại mô hình kinh doanh và hệ sinh thái. Ai dám đi trước, đổi mới quyết liệt và gắn liền với nhu cầu thực tế của thị trường, người đó sẽ là kẻ dẫn dắt.
Lời kết
Innovation-led Economy khẳng định một điều không thể phủ nhận: doanh nghiệp không còn con đường nào khác ngoài đổi mới.
Khi tài nguyên dần cạn, lao động giá rẻ mất lợi thế, và thị trường thay đổi nhanh hơn khả năng thích ứng, tăng trưởng buộc phải dựa vào tri thức, công nghệ và sáng tạo.
Năm mô hình kinh doanh - từ nền tảng số, dịch vụ hóa sản phẩm, doanh nghiệp dựa trên dữ liệu, đổi mới mở cho đến công nghệ lõi và R&D chuyên sâu - là minh chứng rõ ràng cho sự dịch chuyển này.
Chúng không chỉ tạo ra sản phẩm mới, mà còn tái định nghĩa cách doanh nghiệp kiến tạo, phân phối và giữ lại giá trị.
Dẫu vậy, cơ hội luôn đi kèm thách thức. Đầu tư lớn, tỷ lệ rủi ro cao, cùng yêu cầu về văn hóa đổi mới khiến không phải doanh nghiệp nào cũng đủ sức theo đuổi.
Khác biệt nằm ở chỗ: ai dám thử nghiệm, biết học nhanh từ thất bại, và sẵn sàng đặt cược cho tri thức cùng dữ liệu, người đó mới đủ sức bền để đi đường dài.
Với doanh nghiệp Việt Nam, đây không chỉ là một xu thế để tham khảo, mà đã trở thành luật chơi mới. Đổi mới không còn là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn.
Và chỉ những ai đi trước, biết biến sáng tạo thành giá trị gắn với nhu cầu thị trường, mới có thể bứt phá và trở thành người dẫn dắt trong kỷ nguyên kinh tế sáng tạo.
